Ουτοπία και ιστορική πράξη…
 |
| Αφίσα της ΕΣΣΔ |
του Παναγιώτη Κονδύλη*
Όποιος ερμηνεύει την
κατάρρευση του κομμουνισμού ως ήττα της Ουτοπίας και απαιτεί την οριστική
απάρνηση των πειρασμών της ουτοπικής σκέψης και της ουτοπικά εμπνευσμένης
πράξης βρίσκει στις ημέρες μας ευρεία επιδοκιμασία. Η σχετική επιχειρηματολογία
έχει ήδη εκλαϊκευθεί με άξονα τη θέση ότι ο εύθραυστος και μάταιος χαρακτήρας
του κομμουνιστικού εγχειρήματος σε τελευταία ανάλυση απορρέει από τις ουτοπικές
θεωρητικές του προϋποθέσεις κι ότι η εξ υπαρχής αδυνατότητα πρακτικής εφαρμογής
τούτων των προϋποθέσεων ώθησε τους κομμουνιστές στην απάνθρωπη βία και στην
ολόπλευρη καταπίεση, ήτοι στον ολοκληρωτισμό, προκειμένου να γεφυρωθεί το χάσμα
ανάμεσα σε θεωρία και πράξη. Η συνάφεια ανάμεσα σε ουτοπική πρόθεση και σε
ολοκληρωτική εξουσία ή η μετάβαση από την πρώτη στη δεύτερη εμφανίζεται έτσι
αναπόδραστη, και στη ζοφερή αυτή ειμαρμένη αντιπαρατίθεται μιά πνευματική
στάση, της οποίας η μετριοφροσύνη ή η καρτερική παραίτηση σ’ ό,τι αφορά την
εύρεση εσχάτων αληθειών και γενικά δεσμευτικών τρόπων ζωής καθιστά δυνατή, όπως
λέγεται, την ανοχή όλων απέναντι σε όλους και επομένως μια φιλάνθρωπη πολιτική.
Τέτοιες ερμηνείες ή απόψεις ευδοκιμούν μέσα σε κοινωνίες, όπου αναμιγνύονται σε
διάφορες παραλλαγές ηδονιστικές στάσεις, πλουραλισμός των αξιών και σκεπτικισμός
απέναντι σε απόλυτες νοηματοδοσίες, για να παραχθούν ή να ενθαρρυνθούν έτσι
συμπεριφορές απαραίτητες για τη διαδικασία της μαζικής παραγωγής και της
μαζικής κατανάλωσης. Έσχατους σκοπούς και ολοκληρωτικές λύσεις μπορούν να
ονειρεύονται μόνον μεγάλα συλλογικά υποκείμενα, όμως στη δυτική μαζική
δημοκρατία η κατάτμηση της κοινωνίας σε άτομα έχει προχωρήσει τόσο πολύ, ώστε
σε γενικές γραμμές ελάχιστη διάθεση αισθάνεται κανείς να αφήσει κατά μέρος την
«αυτοπραγμάτωση» και να ταυτισθεί με υπερατομικά εγχειρήματα πέρα από τον βαθμό
πού φαίνεται αναγκαίος για τη διασφάλιση της δικής του ευζωίας. Ύποπτες
φαίνονται όχι μόνον οι μεγαλεπήβολες ουτοπίες, αλλά και κάθε τι, το οποίο ίσως
να συνεπαγόταν θυσίες.
