Το Τάγμα των Μπεκτασί Ντερβίς

Το Τάγμα των Μπεκτασί Ντερβίς

Η αιρετική σέκτα των Μπεκτασί, βαθιά ριζωμένη στο μεγαλύτερο κομμάτι του μουσουλμανικού κόσμου, διακηρύσσει έναν τρόπο ζωής πολύ κοντά σε εκείνον που κήρυξε ο Ιησούς της Γαλιλαίας, πλησιέστερο απ' ό,τι μπορεί να επιτύχει η επίσημη εκκλησία του Ισλάμ ή του Χριστιανισμού. Όπως ο Ιησούς και οι οπαδοί του, έτσι και οι Μπεκτασί είναι μια αντι-ιεραρχική, αντι-δογματική, αντι-υποκριτική αδελφότητα που δεν αποκλείει τις γυναίκες από τους κόλπους της, και στέκει ενάντια σε εκείνες τις υποτιθέμενες παραδοσιακές «αξίες» που υπήρξαν πληγή και κατάρα του αρχαίου κόσμου αλλά και του σύγχρονου.

Η ιστορία των Μπεκτασί είναι περίεργη. Όπως ο Χριστιανισμός συνδέθηκε με τον ρωμαϊκό ιμπεριαλισμό και έγινε ένα αδιάλλακτο όργανό του, οι Μπεκτασί συνδέθηκαν γρήγορα με τον τουρκικό ιμπεριαλισμό. Όπως ο Ιησούς παγιδεύτηκε στα νύχια του εβραϊκού εθνικισμού, έτσι ακριβώς και οι Μπεκτασί συνδέθηκαν με ένα αντι-Σελτζούκ κίνημα.

Οι επαναλαμβανόμενες μεταναστεύσεις των φυλών κατά μήκος της κεντρικής Ασίας δεν έφεραν μόνο τουρκικές και μογγολικές φυλές προς τη δύση αλλά και πνευματικούς ηγέτες με την κλασική ανατολική μορφή των περιπλανώμενων αγίων. Αλλωστε, η παράδοση του μοναχισμού και της Αγιοσύνης της Ερήμου στην χριστιανική πίστη οφείλει περισσότερα στις επιδράσεις που πέρασαν μέσω του Αφγανιστάν από την Ινδία και την Κίνα, παρά σε εκείνες που προέρχονται από την αρχαία Ελλάδα.

Ο Χατζί Μπεκτάς ήταν ένας τέτοιος δάσκαλος. Ήταν ένας περιπλανώμενος δερβίσης, Τούρκος από το Κορασάν ή Κιουρασάν, μεταξύ του βορειοανατολικού Ιράν και δυτικού Αφγανιστάν απ' όπου προήλθε και o Ομάρ Καγιάμ πριν έναν αιώνα. Ο Μπεκτάς ήταν οπαδός του Σαίκ (σείχη) Αχμέτ Γιεσεβί, που πέθανε το 1166, σε μια εποχή που λίγο μακρύτερα αρχίζουν οι πόλεμοι και οι επιδρομές σταυροφόρων από τη Δύση. Σύμφωνα με την αγιογραφική παράδοση, με εντολή του δάσκαλού του πέταξε από τη χώρα του με μορφή περιστεριού, στο Ρουμ (άλλοτε βυζαντινή Ανατολία) το 1281, μετά την καταστροφή της επικράτειας των Σελτζούκ από τους Μογγόλους.

Σταμάτησε στο Χατζιμπεκτάς, ένα χωριό κοντά σε Κιρσεχίρ της Καππαδοκίας – περιοχή που στη μέση βυζαντινή περίοδο ήταν κέντρο των Παυλικιανών, ετερόδοξων μυστικιστών Χριστιανών από τους οποίους προήλθαν οι Βογομίλοι και αργότερα το κίνημα των Καθαρών. Ήταν ένας από εκείνους που βοήθησαν στη σύνθεση των προ-ισλαμικών θρησκευτικών και σαμανιστικών στοιχείων που επικρατούν ακόμα στις τουρκικές παραδόσεις, με αποτέλεσμα να κερδίσει την αντιπάθεια του ορθόδοξου πουριτανικού Ισλάμ.

Η επιρροή των Μπαμπά ήταν τεράστια και συναγωνίστηκε την επιρροή που ασκούσαν οι στρατιωτικοί ηγέτες, όπως και το γόητρο των κυβερνητών των Σελτζούκ, που είχαν υιοθετήσει αρκετές πτυχές του ιρανικού πολιτισμού. Όπως πολλοί ντερβίς(ηδες) από την ανατολή, ο Χατζί Μπεκτάς ήταν προφανώς μια φωνή για τις κοινωνικές διαμαρτυρίες των τουρκικών πληθυσμών ενάντια στους σουνίτες Σελτζούκ(ους), τις οποίες κατηύθυνε ο Μπαμπά Ιλυάς περίπου το 1240. Λέγεται πως ο Χατζί Μπεκτάς παρείχε την προστασία και την ευλογία του στο Τάγμα των Γιανίτσαρων πριν πεθάνει (738 ε/Εγ., δηλαδή1337 μ.Χ.).

Η μελέτη των εσωτερικών ταγμάτων του Ισλάμ έχει μεγάλη σημασία, αν θέλουμε να κατανοήσουμε τον μουσουλμανισμό και τον κόσμο του. Ο Μωαμεθανισμός από νωρίς αναπτύχθηκε σε δύο κατευθύνσεις. Αφ’ ενός, παρήγαγε μια άκαμπτη θεολογία με έναν εξίσου άκαμπτο θρησκευτικό νόμο. Από την άλλη, αναπτύχθηκε μια μυστικιστική προσέγγιση στην άμεση γνώση Θεού, μέσω ετερόδοξων σεκτών. Όμως, οι ορθόδοξοι κανονικοί και οι επαγγελματίες θεολόγοι αντιτέθηκαν σε αυτή την τάση «να αναζητηθεί η συνείδηση» γιατί κάτι τέτοιο θα οδηγούσε αναμφίβολα στην αίρεση.

Ωστόσο, οι οργανωμένες αδελφότητες άρχισαν να αναπτύσσονται, βασισμένες στη θεμελιώδη ιδέα πως «η ένθερμη πρακτική της λατρείας κοσμεί την ψυχή με χάρες (φαγαίντ), ασήμαντες και καταληπτές πραγματικότητες. Η επιστήμη της καρδιάς (ιλμ Αλ κουλούμπ) θα προμηθεύσει την ψυχή με μια πειραματική σοφία (μα ριφά)».

Αν και το λήμμα Ταρικά στην εγκυκλοπαίδεια του Ισλάμ κάνει τη δήλωση ότι «ότι ο αριθμός των μελών τέτοιων αδελφοτήτων μαζί με εκείνο των συμπαθούντων σε οποιαδήποτε συγκεκριμένη μουσουλμανική χώρα δεν είναι πάνω από τρία τοις εκατό του πληθυσμού», είναι σχεδόν σίγουρο ότι στην Τουρκία και την Αλβανία, τουλάχιστον, το ποσοστό είναι πολύ μεγαλύτερο. Όταν ο άγγλος κλασικιστής Φ. Γ. Χάσκλακ επισκέφθηκε την Τουρκία το 1913, είχε την εντύπωση πως η Τουρκία ήταν σουνιτική, δηλαδή μωαμεθανική.

Για μεγάλη του έκπληξη ανακάλυψε γρήγορα ότι, όχι μόνο υπήρχαν πολλοί συνδεδεμένοι με αυτές τις αποκαλούμενες αιρετικές σέκτες, αλλά πως αρκετοί Ιμάμ(ηδες) που λειτουργούσαν σε τζαμιά της επίσημης θρησκείας τις άλλες μέρες ήταν Σαϊκ (σείχηδες) σε τεκέ(δες) των Ντερβίς Κατά τη διάρκεια του Μουχαρέμ, του μήνα που γιορτάζεται η ενθύμηση του θανάτου του Χουσείν από τον Αλί και ο σφετερισμός του χαλιφάτου, ο συγγραφέας επισκέφτηκε διάφορους τεκέδες, στους οποίους είδε όλους τους ντερβίς να θρηνούν το θάνατο του Χασάν και του Χουσείν.

Συζητώντας το θέμα αργότερα με έναν από τους μεγάλους ακαδημαϊκούς της Τουρκίας, τού εξέφρασε την εντύπωση ότι ενώ οι Τούρκοι ήταν φαινομενικά Σουνίτες, υπό το κάλυμμα των αδελφοτήτων τους αρκετοί ήταν Σιίτες, και βέβαια περισσότερο μυστικιστές παρά ορθόδοξοι. Ο ακαδημαϊκός τού απάντησε ότι στην Κωνσταντινούπολη, όπου η αναλογία ήταν πιθανώς μικρότερη από το υπόλοιπο της χώρας, πιθανώς εξήντα τοις εκατό των πολιτών ανήκε άμεσα ή έμμεσα στις αδελφότητες των ντερβίς.

Επισήμανε ότι κάτι ανάλογο συνέβαινε και συμβαίνει στις χριστιανικές χώρες στην γεμάτη διώξεις ιστορία τους -Καθολικοί που σκότωναν Προτεστάντες κ.λπ. Εκτιμώντας ότι στα μουσουλμανικά εδάφη η πρακτική της μη αφομοίωσης των αδελφοτήτων από την ορθόδοξη εκκλησία είχε παράγει ένα συνδυασμό ορθοδοξίας και μυστικισμού, υπογράμμισε μιά πειραματική μάλλον παρά παραδοσιακή και επίσημη προσέγγιση στην πραγματικότητα.

Στην Τουρκία, επομένως, τούτη η τάση ομαδοποίησης σε μια αδελφότητα όσων επιδιώκουν μια άμεση γνώση Θεού, πρέπει να αναγνωριστεί ως διαδεδομένο υπόγειο ρεύμα, που επηρεάζει πιθανώς τις ζωές μιας μεγάλης πλειοψηφίας ανθρώπων.

Γενικά, η ιδεολογία τέτοιων ομάδων προέρχεται από τις αραβικές και περσικές πηγές, από ντερβίς ηγέτες που είναι ικανοί να διαβάσουν και να γράψουν σε αυτές τις γλώσσες. Η σημαντικότερη πηγή ιδεών για όλους τους τούρκους ντερβίς είναι το Μενσεβί, ένα μεγάλο ποίημα που γράφτηκε στην περσική γλώσσα κατά το δέκατο τρίτο αιώνα από τον Μεβλανά Τζελαλεντίν Ρουμί, τον προστάτη άγιο του Τάγματος των Ντερβίς Μεβλεβί και δύο αραβικά έργα το Φουτουχάτι Μεκίγιε και το Φουσουσούλ Χικάμ, (1165-1240), στα οποία περιγράφεται η πρακτική των ανθρώπων με τα κληρονομημένα έθιμά τους από το ασιατικό παρελθόν.

Ορισμένα τάγματα, ανάμεσα στα οποία το Μεβλεβί είναι ένα σημαντικό παράδειγμα, αναπτύχθηκαν κυρίως στα αστικά κέντρα, ως αριστοκρατικές, διανοητικές αδελφότητες, προσελκύοντας τα μέλη τους από τις ανώτερες τάξεις. Αλλες ομάδες, ανάμεσα στις οποίες ξεχωρίζουν οι Μπεκτασί, ρίζωσαν και αναπτύχθηκαν κατευθείαν από τη ζωή του λαού. Στην επιφάνεια σε αυτές τις τελευταίες ομάδες, βρίσκεται το Ισλάμ, που έγινε η αποδεκτή θρησκεία.

Στο βάθος κρύβονται όλα τα πραγματικά ρεύματα της οθωμανικής ιστορίας, τα ήθη και τα έθιμα που προήλθαν αρχικά από την εθνική ζωή των διάφορων λαών που ανακατεύτηκαν στις μετατοπίσεις των συνόρων του δέκατου τρίτου αιώνα. Από τούτο το συνονθύλευμα αναπτύχθηκε μια φυσική λαϊκή θρησκεία με πραγματικό της στόχο την άμεση επαφή του ανθρώπου με τη γνώση του Θεού.

Η Πτώση και η Εξορία των Μπεκτασί

Το 1808 ανέβηκε στο θρόνο ο Σελίμ ο Γ΄, νεότερος ξάδελφος του Μεχμέτ του Β΄. Μυρίστηκε τον κίνδυνο που απειλούσε για την εξουσία του το ιδιαίτερα συντηρητικό Τάγμα των Γιανίτσαρων (ή Γενίτσαρων), και θεώρησε ότι η επιβίωση της οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν άμεσα εξαρτημένη από την καταστολή τους, όπως και από την καταστολή του Τάγματος των Μπεκτασί. Από τη δική του οπτική γωνία δεν είχε άδικο, καθώς επί αιώνες το Τάγμα των Μπεκτασί ήλεγχε τα παραγωγικότερα και πλέον προσοδοφόρα ορυχεία αλατιού στην οθωμανική αυτοκρατορία.

Μάλιστα, το αλάτι από εκείνα τα ορυχεία ονομαζόταν Χατζί Μπεκτάς. Λέγεται ότι ο Μεχμέτ ο Β΄ ορκίστηκε να αποκεφαλίσει εβδομήντα χιλιάδες Μπεκτασί, και όταν δεν μπόρεσε να βρει τόσους πολλούς για να εκτελέσει, διέταξε να κοπούν τα κεφάλια τους και να μετρούνται μέχρις ότου συμπληρωθεί ο αριθμός!

Δεδομένου ότι οι Μπεκτασί ήταν εξαιρετικά ετερόδοξοι -ακόμη και χοιρινό κρέας έτρωγαν- η ορθόδοξη ισλαμική ιερατική κοινότητα ενισχύθηκε με τη δίωξη μιας αίρεσης που θεωρήθηκε όχι μόνο στρατοκρατική, αλλά και ηθικά επικίνδυνη για τους πραγματικούς πιστούς. Το φαινόμενο θυμίζει την εξόντωση των Ναϊτών από την επίσημη εκκλησία οι οποίοι επίσης συνδέονταν με ιδιαίτερης μορφής κτήρια, όπως οι κυκλικές εκκλησίες.

Αποτελεί σημαντική αντίθεση το γεγονός ότι, ενώ τα σώματα των Γιανίτσαρων ήταν έντονα αντι-μεταρρυθμιστικά, οι ανορθόδοξες ιδέες των Μπεκτασί συνδέονται με τη φιλελεύθερη σκέψη των φιλοσόφων του 18ου αιώνα στη Γαλλία. Στην πραγματικότητα, είχαν χαλαρές επαφές με ένα από τα δίκτυα που ανέδειξαν τις ιδέες των φιλοσόφων του 18ου αιώνα, τον Ελευθεροτεκτονισμό.

Πολλοί ενεργοί πολιτικοί της Κωνσταντινούπολης ήταν συνδεδεμένοι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με τους Ελευθεροτέκτονες κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, όταν και καθιερώθηκαν οι γαλλικές και αγγλικές στοές στην Κωνσταντινούπολη. Τα μέλη αυτών των στοών αυξήθηκαν προς το τέλος του 19ου αιώνα και ανάμεσά τους ήταν μια ομάδα αντιπάλων του σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίντ (1876-1909) γνωστή ως «Νεότουρκοι». Πρέπει να υπογραμμιστεί εδώ ότι ο μυστικισμός που επιζεί στο σύγχρονο Ελευθεροτεκτονισμό έχει αδρανήσει σημαντικά, ενώ οι Μπεκτασί παραμένουν μια γνήσια μυστική αδελφότητα.

Οι Μπεκτασί δεν εξολοθρεύτηκαν με όλη αυτή την αγριότητα. Η ειρωνεία, όμως είναι πως ο τελευταίος «αντι-σουλτάνος», ο γιος μιας αλβανίδας μητέρας, ο επαναστάτης «εκδημοκρατιστής» Μουσταφά Κεμάλ, που θέλησε να μείνει στην ιστορία ως Ataturk (πατέρας των Τούρκων), εξόρισε με επιτυχία ολόκληρες κοινότητες Μπεκτασί στην Αλβανία -τη μόνη μουσουλμανική χώρα στην Ευρώπη, που αποδεχόταν τις διάφορες θρησκείες, σέκτες και εθνότητες.

Έφτιαξες το καλοκαίρι, να αντισταθμίσεις το χειμώνα
Έκαμες το φθινόπωρο, για να ισορροπήσεις την άνοιξη.
Η ζυγαριά σου είναι η Τελευταία Κρίση -γιατί;
Γιατί είσαι ο κριτής στον ουρανό!

Η Μελέτη των Πρακτικών του Τάγματος 

Το σύγχρονο ενδιαφέρον εκ μέρους των μελετητών για το Τάγμα των Μπεκτασί σχετίζεται με την συγγραφή της ιστορίας της Τουρκίας από τον φον Χάμερ, όπου αναφέρεται η ευλογία του Χατζί Μπεκτάς Βελί στους στρατιώτες Γιανίτσαρους. Η πρώτη προσπάθεια για να γραφτεί μια ανεξάρτητη ιστορία του Τάγματος ήρθε το 1868 με το βιβλίο του Μπράουν, Ντερβίς ή Ανατολικός Πνευματισμός, μια πολύτιμη, αλλά μπερδεμένη συλλογή στοιχείων σχετικών με τις πεποιθήσεις, τις πρακτικές και τα σύμβολα των Μπεκτασί καθώς επίσης και άλλων ταγμάτων δερβίσηδων.

Νέο φως ρίχτηκε στη γνώση μας για τις πεποιθήσεις του Τάγματος των Μπεκτασί όταν, την άνοιξη του 1897, ο καθ. Έντουαρντ Τζ. Μπράουνι πέρασε τις διακοπές του Πάσχα στο Παρίσι, μελετώντας στην Εθνική Βιβλιοθήκη δύο χειρόγραφα που περιείχαν διάφορες πραγματείες για την άγνωστη σέκτα των Χουρουφί. Τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό της Βασιλικής Ασιατικής Εταιρίας τον Ιανουάριο του 1898.

Ενθουσιασμένος από τις μελέτες του για τους Χουρουφί, ο Μπράουνι είχε δώσει εντολή στον βιβλιοπώλη του να τον προμηθεύσει με όλα τα διαθέσιμα κείμενα για τους Χουρουφί της Ανατολής. Προς μεγάλη του έκπληξη, οι πραγματείες για ένα τάγμα που θεωρούσε χαμένο άρχισαν να καταφθάνουν σε ποσότητες από τους Μπεκτασί και ανακάλυψε ότι στο σύγχρονο Τάγμα των Μπεκτασί (σύγχρονο για εκείνη την εποχή), αναφερόταν ο Φαζλουλάχ, ο ιδρυτής της σέκτας Χουρουφί.

Το 1908 έγινε στη Γερμανία η πρώτη προσπάθεια για μια ουσιαστική μελέτη των Μπεκτασί. Ο καθ. Τζάκομπ στο βιβλίο του για τις πρακτικές και την ιστορία των Μπεκτασί, όχι μόνο εξέτασε την ιστορία του Τάγματος αλλά και την εξάπλωσή του στο μουσουλμανικό κόσμο, τη γεωγραφική κατανομή του, την προπαγάνδα του και τη σχέση του με τους ιερούς τόπους των Χριστιανών. Στο βιβλίο του παρατίθεται η μετάφραση ενός τουρκικού βιβλίου που ονομάζεται Κασίφ ουλ εσράρ βε Ντεφ ουλ εσράρ, και συνιστά μια πικρή επίθεση στο Τάγμα των Μπεκτασί, ειδικά εξαιτίας της αποδοχής των δογμάτων των Χουρουφί. Ο Τζάκομπ δημοσίευσε άλλο ένα βιβλίο, Οι Μπεκτασί, που δημοσιεύθηκε το 1909, και παρείχε περισσότερες πληροφορίες για τη σχέση του Τάγματος με χριστιανικές, σιίτικες, γνωστικές και παγανιστικές πηγές γνώσης.

Με τη σειρά του στηριζόμενος στο προσωπικό του ταξίδι και την έρευνά του στην Τουρκία, ο άγγλος κλασικιστής Χάσλακ δημοσιεύει το 1911 στα Χρονικά της Βρετανικής Σχολής στην Αθήνα, τις ενδιαφέρουσες μελέτες του για τους Μπεκτασί, την γεωγραφική κατανομή και τα ιερά τους. Σε αυτές τις μελέτες, ο Χάσλακ εξέτασε τις ευρωπαϊκές πηγές για την ίδρυση του Τάγματος των Γιανίτσαρων και θεώρησε πως ο Φαζλουλά Χουρουφί ήταν ο πραγματικός ιδρυτής του Τάγματος των Μπεκτασί. Έφτασε μάλιστα στο σημείο να αμφιβάλλει ακόμη και για την ιστορικότητα της ύπαρξης του Χατζί Μπεκτάς Βελί, εκτός από την περίπτωση να ήταν πιθανός φυλετικός πρόγονος που συνέβαλε μόνο με το όνομά του.

Τον Οκτώβριο του 1923 ο τούρκος καθ. Φουάτ Μπέι παρέδωσε στο διεθνές συνέδριο της ιστορίας των θρησκειών στο Παρίσι μια ιδιαίτερα σημαντική μελέτη για τους Μπεκτασί, στην οποία επέκρινε όσες μελέτες είχαν γίνει μέχρι τότε, επισημαίνοντας παράλληλα την ανάγκη να μελετηθεί καταρχήν η θρησκευτική ιστορία της Ανατολίας, προκειμένου να κατανοηθεί η ιστορία του Τάγματος των Μπεκτασί. Στην μελέτη του κατέγραψε τα νέα ιστορικά στοιχεία που, όχι μόνο καθιερώνουν τον αναμφισβήτητο ιστορικό χαρακτήρα του Χατζί Μπεκτάς Βελί, αλλά φέρνουν στο φως τις αυθεντικές διδασκαλίες του.

Σε αντίθεση με άλλα ντερβίς(ικα) τάγματα της Τουρκίας όπως οι Μεβλεβί, οι Μπεκτασί δε φαίνεται να έχουν κάποια δημόσια λατρευτική πρακτική. Στην πραγματικότητα, ολόκληρο το τελετουργικό του Τάγματος των Μπεκτασί είναι καλυμμένο με απόλυτη μυστικότητα, γεγονός που έχει τροφοδοτήσει τους ερευνητές με μεγάλη περιέργεια. Αν μάλιστα προσθέσει κανείς τις πεποιθήσεις τους για την ελευθερία των γυναικών και την κατάργηση του φανατισμού στους θρησκευτικούς ηγέτες, δεν είναι να απορεί κανείς που με επίσημο διάταγμα καταργήθηκαν επίσημα από την τουρκική δημοκρατία εντός των συνόρων του εθνικού κράτους.

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες πηγές τα μέλη του Τάγματος χωρίζονται σε έξι κύριες κατηγορίες: Τους Ασίκ (συνδεδεμένα μέλη που δεν έχουν μυηθεί), και τους Μουχίμπ, δηλαδή μυημένους Ασίκ που έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν σε ορισμένες τελετουργίες των Μπεκτασί. Κατόπιν έρχονταν οι Ντερβίς, οι οποίοι δίνουν τον όρκο, αποκτούν ικανότητες στην άσκηση του Δρόμου και έχουν την άδεια να φορούν τελετουργικά ενδύματα και εμβλήματα των Μπεκτασί.

Ακολουθούν οι Μπαμπά, οι οποίοι κατευθύνουν τον τοπικό τεκέ και είναι επικεφαλής των τοπικών κοινοτήτων. Ουσιαστικά ασκούν έλεγχο στους Ντερβίς, τους Αχίμπ και τους Ασίκ. Στα υψηλότερα στρώματα της ιεραρχίας βρίσκονται οι Ντερβίς ι Μουντζαράντ, οι οποίοι παίρνουν όρκο αγαμίας και μυούνται σε ένα μυστικό τελετουργικό. Ζουν μόνο στις συναγωγές, ξυρίζουν το μουστάκι και τη γενειάδα και φορούν ένα ασημένιο σκουλαρίκι στο δεξί αυτί ως έμβλημα της θέσης τους. Στην κορυφή της ιεραρχίας βρίσκονται οι Καλίφα, ως επικεφαλής των περιφερειακών τεκέ, ορισμένοι από τον επικεφαλής της έδρας του Ντεντέ-Μπαμπά.

Το ιερό τυπικό της μύησης και του όρκου ακολουθείται από τελετουργικό συμπόσιο, στο οποίο καταναλώνεται σερμπέτι και τυρί, πίνεται κρασί και ακούγεται μουσική. Υπάρχουν ενδείξεις για τελετουργικά στα οποία ακολουθείται η τεχνική της έκστασης, αλλά η γενικότερη θέση των Μπεκτασί είναι η επέκταση της συνείδησης, μέσω της οποίας γίνεται κατορθωτή η άμεση επαφή με το Θείο Ον. Η τεχνική της έκστασης είναι ένα απομεινάρι από παλαιότερες σαμανικές πρακτικές, το οποίο ακολουθούσαν και ακολουθούν αρκετά από τα ετερόδοξα τάγματα των Ντερβίς, είτε μέσω του ήχου είτε μέσω του χορού. Οι γνωστικές επιδράσεις ωστόσο στην πρακτική της εξάπλωσης της συνείδησης μέσω συγκεκριμένων αρχετυπικών συμβόλων είναι μια ξεκάθαρη πρακτική των Γνωστικών, από την οποία άντλησαν οι Μπεκτασί στο παρελθόν ένα μέρος της γνώσης τους.

Οι Μπεκτασί στην Αλβανία 

Κατά τη διάρκεια του 2ου αιώνα της χριστιανικής εποχής, η Ιλλυρία, (τμήμα της οποίας είναι η σύγχρονη Αλβανία) έγινε χριστιανική. Το 732, ο παπάς Γρηγόριος ο Γ΄ όρισε τις αλβανικές εκκλησίες κάτω από την ηγεσία του πατριάρχη Κωνσταντινούπολης. Έτσι, οι Χριστιανοί έγιναν μέρος της ανατολικής ορθόδοξης εκκλησίας. Το 1054, μετά από το σχίσμα μεταξύ των ανατολικών και δυτικών εκκλησιών, υπήρξε μια διάσπαση στην αλβανική εκκλησία.

Η νότια Αλβανία παρέμεινε συνδεδεμένη με την Κωνσταντινούπολη, ενώ η βόρεια Αλβανία επανασυνδέθηκε με τη Ρώμη. Κατόπιν, κατά το 15ο αιώνα, οι Τούρκοι εισήγαγαν το Ισλάμ. Οι Τούρκοι είδαν τους ρωμαιοκαθολικούς ως απειλή για την εξουσία τους. Τους επέβαλαν, λοιπόν, έναν υψηλό φόρο που ανάγκασε ορισμένους να μεταστραφούν προς την ισλαμική πίστη. Ωστόσο, ορισμένοι επέλεξαν να αποχωρήσουν από την Αλβανία και εγκαταστάθηκαν στη νότια Ιταλία. Aλλοι πάλι «κρυπτο-Χριστιανοί» προσποιήθηκαν πως είναι μουσουλμάνοι δημόσια για να αποφύγουν την επαχθή φορολογία, αλλά συνέχισαν να ασκούν την καθολική πίστη στο σπίτι τους. Όμως οι περισσότεροι Αλβανοί έγιναν μουσουλμάνοι.

Κατά τη θρησκευτική απογραφή του 1967, ο πληθυσμός της Αλβανίας είχε 75% μουσουλμάνους, ορθόδοξους Χριστιανούς 15% και ρωμαιοκαθολικούς 10%.

Η πλειοψηφία των αλβανικών αστικών περιοχών βρέθηκε για να είναι μουσουλμανική, καθώς το μεγαλύτερο τμήμα της κεντρικής και βορειοανατολικής Αλβανίας εποικήθηκε από μουσουλμάνους. Οι Καθολικοί βρέθηκαν πρώτιστα μεταξύ των κατοίκων της εξαιρετικά ορεινής βορειοδυτικής περιοχής κοντά στο Μαυροβούνιο, και ο ορθόδοξος πληθυσμός διασκορπίστηκε σε όλες τις κωμοπόλεις και τα χωριά κοντά στα ελληνο-αλβανικά σύνορα. Πριν από την περίοδο του Κομμουνισμού υπήρχε τεκές στα Τίρανα, αλλά αρκετοί έξω από τα Τίρανα έκλεισαν και παραμένουν ακόμα κλειστοί.

Οι πεποιθήσεις των Μπεκτασί λέγεται πως πέρασαν στην Αλβανία από το νησί της Κέρκυρας από τον ντερβίς Σαρί Σαλτέκου προς το τέλος του δέκατου πέμπτου αιώνα. Ίδρυσε επτά τεκέ(δες), συμπεριλαμβανομένου ενός στα βουνά πάνω από το Κρουζλ, όπου ο μύθος αναφέρει ότι σκότωσε ένα δράκο. Η σέκτα αυξήθηκε σε όλη τη χώρα, εκτός από στις καθολικές περιοχές στο Βορρά. Εδώ πρέπει να παρατηρήσουμε ότι η καταστολή του Μεχμέτ του Β΄ δεν μπορεί να αποσυνδεθεί από το γεγονός ότι ο Αλί Πασά Τεπενενλί, ο πολέμαρχος της Ηπείρου, ήταν Νεοφώτιστος του Τάγματος των Μπεκτασί .

Πολλοί από τους ηγέτες του αλβανικού εθνικισμού ήταν Μπεκτασί, και το τάγμα διαμόρφωσε το «αριστερό» σκέλος του ισλαμικού φάσματος στα Βαλκάνια. Μετά από την καταστροφή των Σωμάτων των Γιανίτσαρων και την απαγόρευση του ταρικάτ το 1826, πολλοί μπαμπά Μπεκτασί και ντερβίς σκορπίστηκαν σε απομακρυσμένες περιοχές των Βαλκανίων μακριά από το χέρι της οθωμανικής κυβέρνησης.

Στη διάρκεια αυτής της περιόδου -ειδικά μετά την ακύρωση της προγραφής των Μπεκτασί το 1860- το τάγμα είχε επεκτείνει αρκετά την παρουσία του στη νότια Αλβανία. Η ανεκτικότητα και η δυνατότητα των Μπεκτασί να απορροφήσουν τις τοπικές συνήθειες, θα μπορούσε εύκολα να τους βοηθήσει να διαδώσουν στις γύρω βαλκανικές χώρες ένα λαϊκό Ισλάμ, αλλά οι εθνογλωσσικές εκκαθαρίσεις της Ελλάδας αφόρισαν τις πεποιθήσεις τους μαζί με τη διάδοση της αλβανικής (αρβανίτικα), ένα παράδειγμα που ακολούθησαν και τα υπόλοιπα βαλκανικά έθνη εκείνης της εποχής..

Σε άλλες περιοχές των Βαλκανίων, όπως η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και στα μεγάλα αστικά κέντρα η παρουσία τους ήταν περιορισμένη εξαιτίας της δύναμης της ορθόδοξης σουνιτικής εκκλησίας. Οι Μπεκτασί περιορίζονταν μόνο στις φρουρές Γιανίτσαρων. Οι τεκέ που καθιερώθηκαν ως αποτέλεσμα της οθωμανικής στρατιωτικής παρουσίας, εξαφανίστηκαν όταν εκείνη θρυμματίστηκε. Ένας από τους διασημότερους τεκέ αναπτύχθηκε στη Βουδαπέστη (όπου ο τάφος του ιδρυτή του, μπαμπά Γκολ, παραμένει ακόμα και σήμερα ανοικτός για επίσκεψη).

Το 1922, μια συνέλευση των εκπροσώπων από όλους τους τεκέ της Αλβανίας διαχώρισε τη σχέση των Μπεκτασί με τον Ανώτατο Μπεκτάς, που είχε εγκατασταθεί στη νέα πρωτεύουσα της Αγκυρας, πριν την καταστολή του τάγματος από από τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ. Τα Τίρανα έγιναν το κάθισμα (ή έδρα) του τάγματος και το 1929 αναγνωρίστηκε ως αυτόνομο μουσουλμανικό τάγμα, με νέο καταστατικό.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

Birge J.K. The Bektashi Order of Dervishes. London, 1937.

Historija E Pergjitheshme E Bektashinjvet prej Ate Ali Turabiut. Tirane, 1929.

Paul Rycaut, The Present State of the Ottoman Empire, London, 1668.

Besim Atalay, Bektaşilik ve Edebiyatı,. İstanbul, 1340

V. Luschan: «Die Tahtadji und andere Reste der der Alten Bevolkerungt Lykiens» in Archiv. fόr Anthropologie.

«Bektashiya» from Russian «Encyclopedic Dictionary of Islam» (Moscow: Nauka, 1991, pp.39-41) by the Russian (St. Petersburg) scholar of Iranian and Sufi studies, Professor O. Akimushkin

G. Brown, The Dervishes or Oriental Spiritualism, London 1868

Δικτυακοί Τόποι

Anthony Weir: The Bektashi Order of Dervishes

John Kingsley Birge: The Bektashi Order of Dervishes

Κ. Καλογερόπουλος

[Πηγή: terrapapers]